Home

Hendrik Valk (1897-1986) stelde zich niet tevreden met het gebruikelijke weergeven van de werkelijkheid. Samen met andere kunstenaars zocht hij aan het begin van de twintigste eeuw naar het 'wezen' van het kunstwerk. Leven en kunst zouden op harmonische wijze met elkaar moeten worden verbonden. Kunst en de kunstenaar zouden daarmee een nieuwe, centrale plek verwerven.
Een grootse schenking van Else Valk vormt in 2015 de aanleiding voor een tentoonstelling van zijn werk in Museum De Lakenhal: Hendrik Valk 1897-1986. Tussen abstractie en figuratie. Lees op deze pagina meer over het leven van deze Leidse kunstenaar.

jeugd in Zoeterwoude

Hendrik Valk groeide op in Zoeterwoude, in een artistiek milieu: zijn vader was chef ontwerper van zilveren en gouden bestek en vaatwerk bij de firma Van Kempen in Voorschoten. Hij vond dat ook zijn zonen veel moesten lezen en kijken en absoluut een kunstopleiding moesten volgen. In 1912 ging Hendrik Valk naar de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, waar hij in vier jaar de opleiding tot leraar hand- en rechtlijnig tekenen afrondde.

Hendrik Valk als 'schooier'
Hendrik Valk als 'schooier' Op 17-jarige leeftijd, 'ging op deze wijze vermomd met zijn medeleerlingen donker Den Haag verkennen.' Zo schreef Hendrik Valk op de achterzijde van deze foto.
H.J. Valk Sr., 'Voor de aftocht' (1915)
H.J. Valk Sr., 'Voor de aftocht' (1915) Hendrik Valk op 18-jarige leeftijd, getekend door zijn vader.
H.J. Valk sr.
H.J. Valk sr.

een zomer in Stroe

Het jaar 1917 markeert een bijzonder punt in het leven van Hendrik Valk. In de zomermaanden verbleef hij in een plaggenhut in Stroe, op de Veluwe. Hier maakte Valk een grote hoeveelheid werken, waarin hij experimenteerde met de weergave van de natuur. Hij durfde daarbij steeds meer afstand te nemen van de zichtbare werkelijkheid.

interieurs van de plaggenhut in Stroe, 1917
interieurs van de plaggenhut in Stroe, 1917

eerste exposities in Den Haag

In 1917 exposeerde Hendrik Valk werken uit de periode in Stroe bij de Haagse kunsthandel d'Audretsch. De recensies die hierop volgden waren vol lof voor de jonge kunstenaar. De Telegraaf van 12 januari 1918 schreef bijvoorbeeld:' Ik heb genoeg vertrouwen in het talent van Valk en ook in zijn ernstigen werklust, om hem dezen raad te durven geven.' Hiermee doelde de recensent op de toekomstige ontwikkeling van de - stilistisch nog wat onvaste - hand van de kunstenaar. 'Als een werkzame jonge geest als Valk zich op de praktische beoefening van onze technieken gaat toe leggen dan vindt hij vanzelf de bezonkenheid, de concentratie en de vastheid, die hij nu nog te zeer mist.'

Hij vond de werkelijkheid die wij gewoon zien verwarrend en misleidend. Dat groeit maar, dat bloeit maar en dat beweegt maar, dat glimlacht maar. Daar zitten allerlei details aan, en daar zitten weer andere details aan en dat zijn weerschijnen en schaduwen en vervormingen – en dat is niet het wezen van de werkelijkheid. Dat is iets anders, dat ligt daarachter. Dat was zijn schilderkunstige opvatting, die hij putte uit vroeg 20ste-eeuwse filosofie

Journalist & kunstkenner Pierre Janssen over Hendrik Valk

ontmoeting met Van Doesburg

In de jaren 1918-1920 had Valk een atelier aan het Posthoflaantje in Leiden. Hij maakte hier kennis met het werk van kunstenaarsbeweging De Stijl, in 1917 door Theo van Doesburg opgericht. In 1920 ontmoetten Valk en Van Doesburg elkaar toevalligerwijs. De laatste zag een geestverwant in de jonge Valk en vroeg of deze zich bij De Stijl wilde aansluiten. Valk weigerde, want hij was niet van plan zich te binden.

Valk en tijdgenoten

Recensenten viel vooral het grafische talent van Valk op. Zijn kenmerkende stijl, met scherpe vlakverdelingen en vereenvoudiging van voorstellingen, doet regelmatig denken aan ontwerpen voor glas-in-lood. De invloed van tijdgenoten als Bart van der Leck (1876-1958) valt daarnaast niet te ontkennen. Ook in het werk van Van der Leck bleek de waarneembare werkelijkheid altijd herkenbaar.

Hendrik Valk, Zelfportret, 1919
Hendrik Valk, Zelfportret, 1919 Collectie Museum De Lakenhal. Schenking Else Valk, 2015.
Hendrik Valk, Kop, ca. 1918-20
Hendrik Valk, Kop, ca. 1918-20 Collectie Museum De Lakenhal. Schenking Else Valk, 2015.
Hendrik Valk, Schippersvloot in Katwijk, ca. 1920
Hendrik Valk, Schippersvloot in Katwijk, ca. 1920 particulier bezit

op pad met de woonwagen

Na een korte periode in Wassenaar te hebben gewoond, begon Valk in 1921 aan een trektocht door Nederland met een zelfgebouwde woonwagen met paard. Groningen, de woonplaats van zijn broer, de beeldhouwer Willem Valk, is het einddoel. Onderweg voorziet hij in zijn levensonderhoud door tekeningen te verkopen en het schilderen van onder meer reclameborden. De prentbriefkaarten die hij aan zijn familie in Leiden stuurde vormen een verslag van deze bij gelegenheid barre tocht.

Jaren als docent in Arnhem

Groningen zou Valk op zijn trektocht die begon in 1921 niet halen. Hij kwam uit in Gelderland, waar hij in aanraking kwam met het bestuur van het Genootschap Kunst-Oefening in Arnhem, de latere Academie voor Beeldende Kunsten. Na een ongelukkige periode, waarin Valk krampachtig zocht naar zijn eigen stijl, zou Valk daar vanaf 1926 lessen geven in onder meer Kop- en Modeltekenen. Hij richtte bovendien de Grafische Afdeling op, tot grote dankbaarheid van zijn leerlingen, waaronder Klaas Gubbels en Marc Brusse. In zijn methodiek stond de ontwikkeling van de leerling altijd centraal, het was nadrukkelijk niet de bedoeling om een bepaalde, laat staan zijn eigen, stijl aan hen op te dringen.

Hendrik Valk, Ontwerpen voor kinderprentenboek (1928)
Hendrik Valk, Ontwerpen voor kinderprentenboek (1928) particulier bezit

toneel

In Arnhem raakte Hendrik Valk zeer betrokken bij de wereld van het toneel. Hij ontwierp verschillende decors en kostuums voor onder meer het Oost Nederlands Tooneel, geleid door Albert van Dalsum.

Tekeningen van kostuums in Shakespeare's 'De Koopman van Venetië' (z.d.)
Tekeningen van kostuums in Shakespeare's 'De Koopman van Venetië' (z.d.) Première: 1922, met o.a. Louis Bouwmeester.
Hendrik Valk, Decorontwerp (z.d.)
Hendrik Valk, Decorontwerp (z.d.)

kunstenaar in oorlogstijd

Tijdens de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog ging het werk aan de Academie voor Valk nog gewoon door. Pas na de slag om Arnhem in 1944, toen een groot deel van zijn oeuvre werd verwoest door de binnenvallende Duitse soldaten en het bombardement, werd het gezin geëvacueerd naar Garderen, op de Veluwe. Zijn werken op eterniet (een samengeperst, versteend mengsel) werden vertrapt door de Duitsers om er een barricade van te maken. Het Ontbijt bleef gespaard, aangezien dit schilderij op dat moment bij broer Willem in Groningen was. Valk schilderde in Garderen realistische voorstellingen en ruilde deze tegen voedsel. Na de oorlog keerde het gezin terug naar Arnhem, waar Hendrik Valk zijn lessen aan de Academie hervatte en zich weer volop in het culturele leven stortte.

spotprenten

Jarenlang maakte Hendrik Valk uiteenlopende spotprenten, met name voor het weekblad Groot-Arnhem. Hij ging daarbij vooral in op het gebrek aan ondersteuning en stimulering van kunstenaars in de regio.

Hendrik Valk, Spotprent uit 1936
Hendrik Valk, Spotprent uit 1936
Spotprent 'Holland op de citruspers' (1937)
Spotprent 'Holland op de citruspers' (1937)
Foto voor Life Magazine (z.j.), ter ere van een feest in Musis Sacrum in Arnhem. Valk en leerlingen verzorgden de decoraties.
Foto voor Life Magazine (z.j.), ter ere van een feest in Musis Sacrum in Arnhem. Valk en leerlingen verzorgden de decoraties. Hendrik Valk, links met alpinopet. Fotograaf Nat Farbman.

de late jaren

Na zijn pensionering in 1973 volgden de tentoonstellingen van zijn werk zich na lange tijd in snel tempo op. Ook na zijn dood in 1986 blijft de belangstelling voor het werk van Hendrik Valk bestaan. Zo vonden in Museum De Lakenhal tentoonstellingen plaats in 1973, 1997 en 2015.
Zijn eigengereidheid heeft Hendrik Valk een bijzondere plaats in de Nederlandse kunstgeschiedenis opgeleverd, los van stromingen of vastomlijnde stijlen. Hoewel de grondbeginselen van zijn filosofie ver voeren, langs de Egyptische en Gotische beeldcultuur en middeleeuwse mystici als Johannes Ruusbroec, oogt zijn werk tot op de dag van vandaag opvallend helder en herkenbaar.

Ontwerp: Hendrik Valk
Ontwerp: Hendrik Valk

Interview met Hendrik Valk (bewerking 1997)

met dank aan

Else Valk en Stichting Valk

literatuur

  • Alex de Vries, Hendrik Valk 1897-1986, 2005. Verschenen bij uitgeverij Terra Lannoo, Warnsveld.
  • Doris Wintgens Hötte, Hendrik Valk, Leiden 1997