Nieuwsbericht | 14 december 2023

Museum De Lakenhal verenigt vier zintuigen-schilderijen van Rembrandt

In jubilerend Leids Museum De Lakenhal, 20 januari tot en met 16 juni 2024

Het Leidse Museum De Lakenhal, geopend op 1 mei 1874, viert in 2024 zijn 150-jarig bestaan. Kick-off van deze viering is de presentatie van Rembrandts vier zintuigen — Zijn eerste schilderijen. Rembrandt maakt deze reeks, zijn vroegst bekende werk, als hij rond de 18 jaar oud is en in Leiden woont. De presentatie bestaat, naast de Brillenverkoper (het Zicht) uit de eigen collectie, uit drie werken uit The Leiden Collection uit New York: de Operatie (het Gevoel), de Drie zangers (het Gehoor) en de Flauwgevallen patiënt (de Reuk). De vier schilderijen zijn 150 dagen in het museum te zien. Het vijfde zintuig, de Smaak, ontbreekt. Dit werk is tot nu toe spoorloos. Samen zijn de vier schilderijen 150 dagen in het museum te zien.

De meester in wording

De zintuigenreeks laat zien dat Rembrandt van meet af aan een eigenwijze en experimentele kunstenaar is. Met name sinds de 16de eeuw verbeeldde men de zintuigen doorgaans als personificaties van elegante vrouwen met vaste attributen. Maar zo doet Rembrandt het niet. Hij kiest voor alledaagse en voor iedereen herkenbare scènes. Niet in alle opzichten zijn deze vroege werken geslaagd. Maar evengoed vertonen zij al in aanzet juist die kwaliteiten die Rembrandt later tot een vernieuwende en gevierde schilder zouden maken: zijn toepassing van clair-obscur, zijn losse verftoets en zijn unieke oog voor de interactie tussen gewone mensen met karakteristieke uitdrukkingen.

Vruchtbaar artistiek klimaat

In de Leidse kunsthistorie nemen Rembrandts Zintuigen een belangrijke plaats in. Het jubilerende museum maakt de lokale ontwikkelingen en culturele verbanden duidelijk zichtbaar die het roemruchte verleden van de stad hebben gekenmerkt. In het hart van de vaste collectiepresentatie hangen de vier Zintuigen te midden van andere werken van de jonge Rembrandt en schilderijen van vriend en concurrent Jan Lievens en sterleerling Gerrit Dou. Hoe snel Rembrandt zich technisch en formeel ontwikkelt, is bijvoorbeeld te zien in Musicerend gezelschap, dat hij in 1626, zo'n twee jaar na de Zintuigen, vervaardigt. En wat opvalt in het stuk Rustende reizigers, zo'n vijf jaar later gemaakt door een anonieme schilder uit Rembrandts Leidse omgeving, is het geslaagde spel met licht en donker. Dat Leiden in deze jaren een vruchtbaar artistiek klimaat kent komt naar voren in de creatieve uitwisseling met Jan Lievens, wiens Lezende oude vrouw met fijnzinnig weergegeven hoofddoek onmiskenbaar een inspiratiebron vormde voor Rembrandt. Het gezicht van de jonge Jan Lievens komt zelfs voor in Rembrandts Drie zangers en opnieuw in zijn Musicerend gezelschap.

Primeur voor Leiden en Museum De Lakenhal

Al bij de opening van Museum De Lakenhal in 1874 ervoer de stad het als gemis dat er geen werk te zien was van haar beroemdste 'zoon', Rembrandt van Rijn. Een belangrijk moment in de geschiedenis van het museum was dan ook de aankoop van de Brillenverkoper in 2012. Dit paneel, onderdeel van Rembrandts Zintuigen, toont de beginnende kunstenaar in de jaren dat hij in Leiden werkte. Zijn atelier moet op een steenworp afstand hebben gelegen van de plek waar nu Museum De Lakenhal staat. Twee van Rembrandts Zintuigen, Operatie en Drie zangers, werden toegevoegd aan The Leiden Collection van de Frans-Amerikaanse verzamelaar Thomas Kaplan in 2007. Het derde, Flauwgevallen patiënt, kwam pas in 2015 boven water bij een veiling in New Jersey. Kaplan kocht het in 2016. Sindsdien was de reeks te zien in het Ashmolean Museum in Oxford in 2016 en het Rembrandthuis in Amsterdam in 2016-2017. De hereniging van de Zintuigen in de stad waar Rembrandt zijn reeks tot stand bracht betekent dus een primeur, zowel voor Leiden als voor Museum De Lakenhal.

Over Museum De Lakenhal

Museum De Lakenhal is het museum voor beeldende kunst, geschiedenis en kunstnijverheid van de stad Leiden. Het museum is gevestigd in de voormalige Leidse lakenhal, een gebouw dat uit 1640 dateert. De collectie bevat hoogtepunten van oude meesters als Lucas van Leyden, Rembrandt van Rijn en Jan Steen, naast werken van moderne en hedendaagse kunstenaars als Theo van Doesburg, Charley Toorop en Erwin Olaf. Het roemruchte verleden van Leiden komt aan bod in collectiepresentaties als Het Beleg en Ontzet van Leiden (1574) en Zeven eeuwen Leids Laken.

Over het jubileumjaar van Museum De Lakenhal

De presentatie Rembrandts vier Zintuigen — Zijn eerste schilderijen vormt de aftrap van een feestelijk jubileumjaar bij Museum De Lakenhal. In dat kader is van 2 maart tot en met 21 juli de tentoonstelling Thread Roots van Kimsooja te zien, de eerste solotentoonstelling van deze internationaal bekende kunstenaar in Nederland. In het najaar viert het museum met de stad 450 jaar vrijheid met een tentoonstelling die de lange optochtengeschiedenis van Leiden belicht.

Over The Leiden Collection

The Leiden Collection, in 2003 in het leven geroepen door de Frans-Amerikaanse verzamelaars Thomas Kaplan en zijn vrouw Daphne Recanati Kaplan, omvat meer dan 250 schilderijen en tekeningen en vertegenwoordigt een van de belangrijkste verzamelingen van 17de-eeuwse Nederlandse schilderijen in particulier bezit. Met zeventien werken van Rembrandt is het de grootste particuliere verzameling van werken door deze meester ter wereld.